„Kuchmistrz”

Codzienność każdej arystokratycznej siedziby, magnackiej rezydencji czy ziemiańskiego ośrodka tworzyli – i to często w trudnych do jednoznacznego wyważenia proporcjach – zarówno możni właściciele, jak i podległa im służba, obejmująca personel domowy, pracowników gospodarczych, najemników folwarcznych, zarząd i administrację całego majątku.

Pozostawali w różnych relacjach, często wykraczających poza legendarne pańszczyźniane schematy i zwyczaje. Nierzadko, mimo wyraźnie odmiennego statusu społecznego i materialnego, zgodnie łączyły ich powszednie zajęcia, gospodarskie zaangażowanie i wspólna troska o prawidłowe funkcjonowanie dóbr.

Przykład kozłowieckiego pałacu pokazuje harmonijne współistnienie tych grup oparte na wzajemnym szacunku i pomocy. Zachowane materiały archiwalne i dostępne źródła dają wgląd w funkcjonowanie i organizację pracy w tutejszych włościach oraz ich personel w relacjach z kolejnymi właścicielami, poczynając od pierwszego ordynata Konstantego Zamoyskiego (1846–1923). W licznie zachowanych zestawieniach kosztów i dokumentach ujęte zostały różne formy opieki ordynata nad zatrudnianymi pracownikami.

Ciekawym przykładem zainwestowania w kształcenie pracownika jest historia Władysława Szczygła (1893–1977). Postać kucharza i jego żony Doroty Róg (ur. 1890, zm. przed 1977) przybliżyły nam wspomnienia syna tego małżeństwa – Józefa Szczygła, przekazane na życzenie Dyrekcji Muzeum w czerwcu 2002 roku.

Jego ojciec, urodzony prawdopodobnie w pobliskich Siedliskach, rozpoczął służbę u Konstantego Zamoyskiego około 1907 r. w kuchni pałacowej. Z takim nazwiskiem zapewne gotował śpiewająco i zwrócił uwagę domowników smakiem przyrządzanych potraw. Dla uzyskania wyższych kwalifikacji i rozwijania zdolności kulinarnych został później wysłany do Francji, gdzie przebywał przynajmniej od początku 1923 r. do 31 marca 1926 r. Według relacji rodziny pracował w tym czasie jako kucharz na Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 r. Po powrocie do kraju związał się zawodowo m. in. z warszawską rezydencją przy ulicy Foksal, należącą już wówczas (po śmierci Konstantego w styczniu 1923 r.) do Adama Zamoyskiego, II ordynata kozłowieckiego. W 1935 r. dołączył do żony mieszkającej z trzema synami w Rzeszowie i przejął kasyno oficerskie w sztabie pułku piechoty, istniejące do 1939 r. W tym mieście po wyzwoleniu był współwłaścicielem restauracji, którą następnie samodzielnie prowadził.

Związek tej pary stanowi kolejny przykład zainteresowania i wręcz wspaniałomyślności Konstantego względem swoich podwładnych. Podobno pomógł Władysławowi pozyskać względy upatrzonej wybranki, która była opiekunką córek siostrzenicy hrabiego, Izabeli z Wodzickich Radziwiłłowej i przebywała z nimi w Kozłówce.

Opracowała Karolina Wilkowicz